در روزهای شیمیایی عملیات بدر چه گذشت؟ - بهترین مقاله

به گزارش خبرنگاران، دشمن بعثی در سال های دفاع مقدس بارها از سلاح های شیمیایی به طور وسیع در مقابل نیرویهای ایرانی و در راستای سرپوش گذاشتن بر ناتوانی خود در برابر آنها، استفاده کرد.

نحوه دستیابی صدام به سلاح شیمیایی

از حدود سال 1355، رژیم عراق با جمع آوری برخی از استادان دانشگاه و صرف بودجه لازم به جمع آوری اطلاعات درباره سلاحهای شیمیایی ـ میکروبی و رادیواکتیو پرداخت و در هر سه زمینه موفقیت هایی را بدست آورد. مسلماً تأمین سلاح شیمیایی عراق تا حد زیادی به خارج وابسته است اما نمی توان این را انکار کرد که این کشور از توانایی تولید بسیاری از انواع این سلاح ها که پیچیدگی خاصی ندارند برخوردار است.

چند سال پیش برخی از مجاهدین عراقی نقل کردند که نیروهای عراقی از طریق کویت شبانه، محموله های سلاح شیمیایی را تحویل می گیرند محموله هایی که در میان آنها ماسک های ضدگاز نیز دیده می شود. هر چند توسل عراق به سلاح های شیمیایی به طور محدود از زمان آزادسازی خرمشهر بوده است اما می توان کاربرد گسترده آن را پس پیروزی های بزرگ ایران و شکست نیروهای عراقی به ترتیب در عملیاتهای والفجر2، والفجر4، خیبر و بدر دانست. در عملیات والفجر2، عراق در دو مرحله در بمباران های هوایی خود در اطراف پادگان حاج عمران از گاز خردل استفاده کرد که در نتیجه آن حدود 100 نفر به شدت مجروح شدند.

در عملیات والفجر3، عراق از گاز شیمیایی استفاده نکرد و بر عکس در عملیات والفجر4، به طور وسیعی مجدداً گاز خردل را علیه نیروهای یرانی به کار برد که بدین ترتیب، حدود 20 تن شهید شدند. عراق هم زمان با این عملیات در بسیاری از شهرها و روستاها نیز از گلوله های توپ و بمب های شیمیایی استفاده و تعدادی از مردم غیر نظامی را شهید و مجروح کرد.

در عملیات خیبر نیز، همچون عملیات های گذشته چند روز پس از تصرف جزیره مجنون و پیشروی نیروها بمباران های وسیع شیمیایی آغاز شد این بمبارانها نخست در منطقه پشتیبانی (شط علی) صورت گرفت و سپس به تدریج تمام جزیره را در بر گرفت. این در حالی بود که توپخانه شیمیایی دشمن به شدت کار می کرد. برای نمونه تنها در یکی از این روزها بیش از 100 بمب خردل پرتاب شد که هر یک از آنها حاوی بیش از 40 لیتر مایع خردل بود که پس از انفجار، بخار می شد و چند کیلومتر را آلوده می کرد.

نخستین کاربرد گاز اعصاب علیه رزمندگان ایرانی

از تاریخ 62/12/7 تا 62/12/27 عراق همچنان گاز خردل را علیه نیروهای ما به کار می گرفت. در 2 اسفند ماه سال 1362 رژیم بغداد برای نخستین بار در تاریخ جنگ های دنیا از گاز اعصاب استفاده کرد. این گاز در جنگ اول دنیای هنوز کشف نشده بود و در جنگ دوم نیز آلمان ها پس از تهیه این گاز از به کار گیری آن خودداری کردند، در مجموع عراق سه حمله هوایی برای به کارگیری عامل اعصاب در روزهای 27 و 30 اسفند ماه سال 1362 در منطقه جفیر، پاسگاه شهید برزگر و جزیره انجام داد.

دستاورد استفاده از این عامل برای عراق بسیار عالی بود زیرا از آغاز عملیات تا آن تاریخ با آن همه بمب و گلوله توپ حاوی عامل خردل کلاً ما در حدود 1500 نفر مجروح داشتیم در حالی که با مصرف مقداری کمی از گاز اعصاب حدود 850 نفر از رزمندگان مجروح شدند. به هر حال عراق تا آغاز عملیات بدر دیگر از گاز اعصاب استفاده نکرد اما مصرف گاز خردل را همچنان ادامه داد.

در تاریخ 21 فروردین ماه سال 1363 عراق شاید برای نخستین بار استفاده از گازهای خفه کننده (احتمالاً از نوع کلر پیکرین) را با بهره گیری از بمب های قابل پرتاب از هواپیما آغاز کرد. حمله ای که بیش از 500 نفر را مجروح کرد. در کل در عملیات خیبر در اثر حملات شیمیایی بیش از 3500 تن مجروح و 70 تن شهید داشتیم. این در حالی بود که تعداد زیادی بمب و گلوله عمل نکرده به دست ما افتاد که ایراد آنها نقص در فیوز بود.

سمپاشی شیمیایی مواضع ایرانی در عملیات بدر

در عملیات بدر، دشمن از همان ابتدای عملیات بمب ها و گلوله های توپ حاوی مواد شیمیایی، به ویژه گاز اعصاب را در سطح گسترده تر نسبت به عملیات خیبر به کاربرد چرا که در عملیات پیشین نتیجه خوبی گرفته بود. در واقع این بار عراق برخی از گازها را با بهره گیری از هواپیما به صورت سمپاشی از ارتفاع بالا روی جزیره مجنون پخش می کرد. باید یادآور شد که در این عملیات گاز خردل به طور بسیار محدودی به کار گرفت شد. نکته در خور توجه دیگر در مورد این عملیات آنکه دشمن برای نخستین بار در جنگ با ما و نیز برای سومین بار در طول جنگ های دنیا (دو بار نخست در جنگ دنیای اول بوده است) از مشتقات سیانور استفاده کرد.

کاربرد عامل خارش زا و سیانور در عملیات بدر

همچنین، عامل دیگری که به مقدار زیاد در عملیات بدر به کار رفت، یک عامل خارش زا بود که تکنیک های ما نیز توانایی مقابله با آن را نداشتند. تنها عوارض این گاز خارش و قرمز شدن پوست بود. بعد از این چهار نوع گاز که اشاره شد، دشمن از یک نوع گاز دیگر استفاده کرد که هیچ یک از نشانه های بالینی آن با گازهای قبلی مطابقت نداشت و ظرف 24 ساعت نخست دو تن از رزمندگان را شهید کرد. البته این گاز بسیار محدود به کار گرفته شد. همچنین دشمن در همان روز نخست عملیات بدر، به مقدار زیاد از بمب های فسفری استفاده کرد و با انجام چند حمله با گاز اعصاب و سیانور توانست حدود 2000 نفر از نیروهای ما را به پشت جبهه تخلیه کند، گاز سیانور در مدت دو دقیقه برخی از رزمندگان را شهید کرد.

بهداری سپاه درفاصله عملیات خیبر تا بدر، به مطالعه پرداخت و روش های نوین درمان مجروحان را بررسی کرد و نتیجه گرفت که باید درمان مجروحان شیمیایی و میکروبی از همان اورژانس های خط مقدم آغاز شود از این رو تعدادی از پزشکیاران آموزش دیده را در اورژانس ها، بیمارستان های صحرایی و مرکز درمانی حمید مستقر کرد که خوشبختانه درمان مجروحان را به خوبی انجام دادند و تقریباً می توان گفت تمامی مجروحان (حتی با حال اغما یا وقفه تنفسی) در صورت رسیدن به اورژانس ها، بهبود می یافتند.

سیانور عامل اصلی شهادت نیروی های ایرانی در عملیات بدر

علت مرگ بیشتر شهیدان ما در عملیات بدر به علت آلوده شدن به گاز سیانور بود که حتی فرصت ماسک گذاری را به رزمندگان نداد. در این عملیات جمعاٌ حدود 20 تا 30 تن شهید شیمیایی داشتیم که حدوداً پنج مورد مربوط به گاز اعصاب دو مورد یک عامل مشکوک و دیگران به گاز سیانور مربوط بوده است. البته تا این تاریخ نیز در اثر آلودگی با گاز خردل در حدود پنج نفر دیگر به شهادت رسیده اند.

تنها در تاریخ 63/12/23 تا 63/12/25 که بیشترین حملات شیمیایی صورت گرفت، حدوداً 1500 مجروح شیمیایی گاز اعصاب و سیانور به پشت جبهه تخلیه شدند که 800 نفر مجروح بدحال در بین آنان وجود داشت، از این میان، 250 نفر در حالت اغمای کامل بودند که برخی، حتی نفسشان نیز قطع شده بود و کف از دهانشان خارج می شد. با وجود این، از گروه مزبور هیچ کس شهید نشد و همگی با هوشیاری کامل و حال عمومی تقریباً خوب مرخص شدند.

در درمان تعدادی از مجروحان (حدوداً 100 ـ 150 نفر) که با گاز خردل آلوده شده بودند، از روش های جدیدی استفاده شد که بسیار مؤثر بودند. کل مجروحان بد حال در عملیات خیبر ـ که طی آن عراق بیش از یک ماه از سلاح های شیمیایی استفاده کرد ـ حدود 1000 نفر بود، در حالی که در عملیات بدر پس از درمان اولیه تعداد آن بیش از بیست تا سی مورد نبود. بررسی اجمالی پرونده های موجود در بیمارستان های تهران نشان می دهد که بیشتر مجروحان شیمیایی عملیات بدر مرخص شده یا از حال عمومی خوبی برخوردارند.

پیشرفت های دشمن در استفاده از عوامل شیمیایی

با بررسی ساده ای متوجه می شویم که دشمن در استراتژی خود در استفاده از سلاح های شیمیایی به تدریج، تغییراتی داده و پیشرفت هایی را بدست آورده است. در ضمنً، باید یادآور شد برخلاف عملیات خیبر که تعدادی بمب عمل نکرده در اختیار ما قرار گرفت در عملیات بدر، تمامی گلوله ها و بمب های شیمیایی دشمن عمل کرد و حتی یک مورد گلوله عمل نکرده بر جای نماند.

منبع:آرشیو مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه گزیده اسناد عملیات بدر ـ جلد 6 سند شماره 32419