دوسالانه انتخاب آثار پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت جریان ساز خواهد بود - بهترین مقاله

• ضرورت پژوهش و بالأخص پژوهش درباره موضوعات دفاع مقدس چیست؟

بشر بدون رویکرد تحقیقی چگونه می تواند از قوای عقلانی خود به درستی استفاده کند؟ به طور مثال، معجزه پیامبر عزیز ما کتاب است و زمانی صندلی واقعی آن به دست می آید که انسان با روحیه تحقیقی و عقلانیت خود سراغ آن برود تا درک واقعی از مهم ترین روش سعادت آدمی پیدا کند. تحقیق و پژوهش همزاد رشد بشر است و از لوازم زندگی روزمره اوست اوهر لحظه بدان احتیاج دارد و بدون پژوهش، زندگی سالمی نخواهد داشت.

وقتی که جریان پژوهش، به صورت نظام یافته به سراغ موضوعات مختلف می رود برای آن است که آن ها را بکاود و تجربه زیسته انسانی را به عنوان سرمایه های علمی احصا کند و برای نسل های دیگر دست یافتنی نماید و در نتیجه به فرهنگ و زندگی بشر رنگ و بوی تازگی و طراوت ببخشد.

به خاطر همین باور به کارکرد فرهنگی و اجتماعی پژوهش، معتقدم تحقیق و پژوهش، بالذاته اعتبار مستقلی ندارد. یعنی اگر کسی با نگاه دکارتی بگوید: چون پژوهش می کنم، پس هستم! نارواست. پژوهش برای پژوهش، نامفهوم است. گرچه، پژوهش ها به دو دسته کاربردی و بنیادی تقسیم شده اند، اما به زعم من، همه پژوهش ها کاربردی هستند، یا شأن وجودی آن ها به گونه ای است که مابه ازای کارکرد آن ها در خارج از حیطه پژوهش، با مسما می شوند.

معتقدم پژوهش ها برای سلامت زیست طبیعی و فرهنگی بشر است. پژوهش ها انجام می شوند تا زندگی بشر (زیست فرهنگی اجتماعی بشر) سالم تر و رو به رشد باقی بماند و بشر آگاهانه روش زندگی خود را تغییر دهد و تصحیح کند. با این نگاه، پژوهش لازمه زندگی بهتر و سالم تر است.

پژوهش های گوناگون پیرامون جنگ ها از این قاعده مستثنی نیستند. معتقدم اینکه گفته شده جنگ یک گنج است در ابعاد پژوهشی آن معنای دقیق تری می یابد. جنگ ها معدنی غنی برای انواع کاوش ها و پژوهش ها محسوب می شوند. این گفته ویل دورانت را فراموش نکنیم که جنگ ها منبع لایزال اندیشه ها، اختراعات، نهادسازی ها و دولت ها هستند. مضاف بر اینکه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به جهت اهمیت وجه فرهنگی اجتماعی آن، که منبعث از ذات دفاعی آن است، اعتبار رویکرد پژوهشی را دوچندان می نماید.

• با توجه به فعالیتتان، آماری در مورد نسبت کتاب های پژوهشی دفاع مقدس به سایر موضوعات دفاع مقدس که تا به امروز نوشته و منتشر شده است، ارائه می دهید؟

وقتی که سیر چهل ساله نشر کتاب جنگ و دفاع مقدس را در همه موضوعات آنالیز می کنیم متناسب با داده های آماری موجود در کتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری، در میان حدود 19 هزار و 500 عنوان کتاب که با موضوع جنگ ایران و عراق و دفاع مقدس تا به امروز منتشر شده ، به لحاظ کمّی پنج دوره می بینیم که در واقع متأثر از شرایط اجتماعی و سیاسی آن سال هاست. این پنج دوره را فهرست وار برایتان می گویم:

- دوره اول 1359 تا 1367 (9 ساله) با متوسط سالانه نشر کتاب حدود 105 عنوان؛

- دوره دوم 1368 تا 1374 (7 ساله) با متوسط سالانه نشر کتاب حدود 175 عنوان؛

- دوره سوم 1375 تا 1382 (8 ساله) با متوسط سالانه نشر کتاب حدود 380 عنوان؛

- دوره چهارم 1383 تا 1387 (5 ساله) با متوسط سالانه نشر کتاب حدود 630 عنوان؛

- دوره پنجم 1388 تا 1399 (12 ساله) با متوسط سالانه نشر کتاب حدود 950 عنوان.

اگر بخواهیم در میان این آثار، برای منابع تحقیقی، آمار جداگانه ای بدهیم می توان گفت حدود 3500 عنوان آن ها، یعنی حدود 18 درصد، آثار پژوهشی هستند. که به صورت تقریبی بدین ترتیب دسته بندی شده اند:

پژوهش های تاریخی (عمومی، سیاسی، نظامی و محلی) 1200 عنوان/ پژوهش های فرهنگی اجتماعی 650 عنوان/ مرجع نامه ها 480 عنوان/ پژوهش های علوم پزشکی و مهندسی 85 عنوان/ علوم نظامی 55 عنوان/ پژوهش های هنری 112 عنوان/ ادبی 310 عنوان/ پژوهش های پیرامون مستندنگاری ها 45 عنوان و سایر پژوهش ها اندکی بیش از 560 عنوان را شامل می شوند.

البته این را باید در نظر داشته باشیم که در اطلاق اثر پژوهشی به یک کتاب، سهل گرفته ایم تا چیزی در این آمارگیری زمین نماند. چراکه اگر سخت گیری می کردیم بسیاری از کتاب ها، در هیچ قالبی نمی گنجیدند. به هرحال از ناچاری های نوع شناسی کتابخانه ای است که باید برای استقرار هر کتاب، رده ای و سلسله مراتبی و قفسه ای اختصاص پیدا کند.

در واقع مسامحتاً می توان گفت که آثار دو دسته هستند؛ دسته اول، نگارشی خلاقانه یا مستند دارند، همچون آثار ادبی، هنری و مستندنگاری ها. دسته دوم آثار تألیفی هستند که در اینجا، ناچار معادل آثار تحقیقی و پژوهشی فرض شده اند. همچون پژوهش های علمی، انواع تألیفات، گردآوری ها و یادداشت های علمی و نظایر اینها. مشکل اینجاست، که وقتی فارغ از مصادیق صحبت می کنیم کار آسان است و زمانی که سراغ مصادیق می رویم، می مانیم که بسیاری از آن ها را در چه دسته ای بگذاریم. از سختی های کار کتابخانه داری است.

• ضرورت برگزاری دوسالانه ارزیابی و انتخاب آثار پژوهشی دفاع مقدس و مقاومت را چگونه می بینید؟

به لحاظ فراوانی منابع منتشره، ابعاد نگارش و پژوهش بسیار گسترده است. در میان آن ها، آثار ضعیف و قوی در کنار هم نشسته است. اگر معتقدیم یکی از حوزه های مطالعاتی مهمی که در کشورمان شکل گرفته، مطالعات جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس است و آثار پژوهشی آن فراوانی مناسبی پیدا نموده است و اگر اصرار داریم در آینده، این جریان ادامه پیدا کند، باید غربالگری ضعف ها و قوت های پژوهش و آشکارسازی زوایای پنهان و دسته بندی موضوعات و صندلی آن ها در برنامه های علمی ما حضور داشته باشد وگرنه حمایت ملی از این آثار معنا ندارد.

البته منظور از حمایت ملی این نیست که یک مراسمی برپا گردد و عده ای جایزه بگیرند و تمام. درواقع این گونه ورود به مسئله، اتلاف بیت المال است. معتقدم شکل گیری سیاست گذاری ملی باید به گونه ای باشد که آثار پژوهشی که دارای شاخص های قابل قبولی هستند و نیز در حوزه موضوعی خود تأثیرگذار هستند شناسایی، حمایت و تقویت شوند و به انگیز ه های آثار ضعیف نیز بها داده گردد تا دستگیری شوند و خود را ارتقا دهند. برآوردن چنین دغدغه ای راه کارهای مختلفی دارد که یکی از آن ها، ارزیابی دوره ای و داوری آثار، ذیل جوایز ملی است، مثل همین دوسالانه ، که اکنون در حال برگزاری است.

• برگزاری چنین دوسالانه ای چه تأثیری بر فرایند پژوهش در حوزه دفاع مقدس خواهد داشت؟

معتقدم هر کاری که سمت وسوی علمی پیدا کند سه ویژگی را باید نمایان سازد، در بعضی کارها، این ویژگی ها ذاتاً درون کار هستند و در بعضی دیگر باید کوشش مضاعفی برای به وجود آمدن آن ها صورت بگیرد. درواقع این سه، مختصات یک کنش علمی است. یکی طبقه بندی آن دانش و مفاهیم درون آن است دومی نوع شناسی یا گونه شناسی آن و زیرمجموعه هایش است و سومی، تعریف و بازتعریف مفاهیم جدید و قبلی در فرایند پژوهش. از سومی آغاز می کنم که بعضاً احتیاج داریم بعضی از مفاهیم را بازتعریف کنیم، چراکه آن چنان از مقصود اصلی دور شده اند که با شنیدن آن ها همه چیز تداعی می گردد غیر از مقصود اصلی.

اکنون جوایز به یک فعالیت تشریفاتی تبدیل شده اند و صندلی جدی در فرهنگ و پژوهش ندارند. از یک سو آنکه برگزار می نماید، در مدت برگزاری، که شاید به یک سال و دو سال هم برسد، توان جریان سازی ندارد و از سوی دیگر محصول کار، کمکی به حرکت و رشد موضوع نمی نماید. امیدوارم این جایزه از تجربیات ناکارآمد جوایز قبلی درس گرفته باشد و در این راستا کم بهره نیفتد.

بنابراین اگر این جایزه راستا علمی درست خود را طی کند، باید بتواند جریان ایجاد کند، نظرهای صاحب نظران را به خود جلب کند. اعتماد پژوهشگران را به داده های خود ایجاد کند. زیرساخت های حمایتی را بشناسد و آن قدر اعتبار داشته باشد که بتواند با قدرت از آثار منتخب خود حمایت کند. همه این ها سازوکارهای عملیاتی دارند. ابعاد و مؤلفه های گوناگون دارند. گفتن و نوشتن درباره آن ها، خود بحث مستوفایی است.

• آیا این دوسالانه می تواند به فراهم سازی نظام جامع موضوعات پژوهشی در حوزه نظامی و غیرنظامی دفاع مقدس بیانجامد؟

بله حتماً، این دوسالانه می تواند در طبقه بندی موضوعات پژوهشی در همه حوزه های مرتبط با جنگ و دفاع مقدس مؤثر باشد، به شرطها و شروطها، و انا من شروطها (با خنده). یعنی بایست جریان مطالعاتی خود را از درون کتابخانه پیش ببرد. طبقه بندی کردن علوم را بلد باشد، موضوع شناسی را در بستر کتابخانه دیده باشد، نه اینکه صرفاً بدون ملاحظه احتیاجهای کاربران، و بدون توجه به زوایای پنهان و پیدای پژوهش و ارتباط موضوعات با یکدیگر، موضوعاتی را در خلأ اشراف به منابع منتشره معرفی کند.

نیز باید بتواند همچون کتابخانه های تخصصی، آن ها را گونه شناسی کند، به تک تک منابع منتشره توجه کند، دوره شناسی کند و مفاهیم را بازتعریف نماید، مصادیق آن ها را بشناسد. تنها در کتابخانه است که مصادیق هر مفهوم گویا می گردد. از بزرگوارانی که به تعریف مفاهیم این حوزه موضوعی علاقه مند هستند بپرسیم چند مصداق برای بعضی از این مفاهیم نام ببرید، بعضاً عاجز از آن هستند. نگاهشان دقیق نیست، جامعیت ندارد.

این را نیز بگویم، از بس اهمیت کتابخانه را، به عنوان یک پایانه علمی، در فرایند رشد نگارش و پژوهش ملی یادآور شده ام، که بعضی مواقع عده ای فکر می نمایند دارم بی جهت به کار خود بها می دهم. با تجربه سی ساله خود در کتابداری و تجربه 20 ساله در کتابخانه داری تخصصی جنگ خدمتتان عرض می کنم که کتابخانه های دانش محور، نقطه ارتباط هر تفکری با امروز و آینده هستند و بدون درک درست کارکرد آن ها، هیچ فکر نویی یا فرایند مطالعاتی کارآمدی در فضای پژوهش و فرهنگ استمرار نخواهد داشت.

• تحلیل شما در رابطه با این نسبت در زمان گذشته و تأثیر برگزاری این دوسالانه در فراوری آثار پژوهشی در حوزه دفاع مقدس در آینده چیست؟

در وهله اول به خود برنامه مربوط است. تأثیرگذاری هر فعالیتی احتیاجمند نوزایی و پوست اندازی مستمر آن است. ما نمی توانیم با اهداف چهار دهه گذشته، امروزه فعالیت کنیم. با فرآیندهای مدیریت تغییر، بایست تمام فعالیت های پژوهشی و فرهنگی خود را پیوسته بازنگری کنیم. اگر می خواهیم هر فعالیت این چنینی در رشد فرایند پژوهش، و به تبع آن، در رشد فرهنگی ما مؤثر باشد باید از عادت های گذشته خود در مورد این برنامه ها دست برداریم و با چشمان کاملاً باز جریان ها را دنبال کنیم.

نباید تمام دغدغه های خود را در مراسم پایانی و چند روز قبل و بعد آن خلاصه کنیم. باید بدانیم خاصیت تشویقی یک جایزه، ماندگار نیست. در حد مسکن فوری عمل می نماید. چند روز بعد فراموش می گردد. ماندگاری در جای دیگری اتفاق می افتد.

اما در وهله بعد، همچنان به صندلی بلامنازع کتابخانه در این تأثیرگذاری ها معتقدم. بخشی از مشارکت کتابخانه قبل از جایزه است، بخشی در جریان آن و بخشی دیگر پس ازآن. پس از جایزه باید کتابخانه ها بتوانند از محصول این برنامه، در برآوردن احتیاجهای کاربران و سایر پژوهشگران استفاده نمایند.

همیشه یکی از دغدغه های کتابخانه تخصصی جنگ این است که چگونه می تواند اهمیت و صندلی کتاب ها را برای کاربران خود یادآوری کند و نشان دهد. یکی از این راه ها، اتکا به داوری های ملی است، اگر این داوری ها به صورت نظام یافته و کاربردی به عرصه اطلاع رسانی ملی و کتابخانه ای وارد نگردد، باور کنیم که در آینده هیچ امر مبارکی در این زمینه اتفاق نخواهد افتاد.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران